مراقبه یا مدیتیشن در دنیای امروز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و کاربردهای فراوانی نیز دارا می‌باشد. در تعریف این علم یا تکنیک در دنیای امروز می‌توان به علمی اشاره کرد که در آن فرد برای توجه و آگاهی و دستیابی به یک وضعیت ذهنی روشن و پایدار از نظر روحی و روانی از روش‌هایی مانند ذهن آگاهی، تمرکز ذهن روی یک شیء، فکر یا فعالیت خاص بهره مند شود.

مراقبه از زمان‌های قدیم در بین مردم بسیار رواج داشته است. اولین نشانه‌های مربوط به این تکنیک را می‌توان در بین اعتقادات مذهبی مردم هندوستان قدیم مشاهده کرد. امروزه نیز آئین‌های شرقی چون هندوئیسم و بودائیسم از اصول و فنون مراقبه یا مدیتیشن بسیار استفاده می‌کنند.

تاریخچه استفاده از مراقبه به صورت نوین:

مراقبه یا مدیتیشن همانطور که پیش تر ذکر شد از قدمتی بسیار طولانی برخوردار است و از دیرباز در فرهنگ‌های مختلف مورد استفاده قرار می گرفته است. اولین بار شیوه نوین این علم و تکنیک در قرن نوزدهم میلادی توسط جهان گردان و شرق شناسان از فرهنگ‌های آسیایی به سایر نقاط جهان معرفی شد.

تا پیش از گسترش این علم در تمام نقاط جهان، تکنیک‌های مراقبه و مدیتیشن وابستگی بسیار شدیدی به فرهنگ‌های مذهبی داشتند در حالی که پس از جهانی شدن آن مردم اصول این فرآیند را در تمام زمینه‌های مختلف زندگی مانند تجارت و بهداشت و.. به کار گرفتند.

کلمه و لغت مدیتیشن در زبان انگلیسی برای نخستین بار از زبان فرانسه و لاتین ریشه گرفته شده و مورد استفاده قرار گرفت. کلمه مدیتیشن در زبان لاتین که با عنوان مدیتاری نیز یاد می‌شود به معنای فکر کردن، تدبر، تأمل و تدبیر است.

معنای کلمه مدیتیشن به خوبی می تواند ماهیت و اصل این علم جهانی را توضیح داده و اصول آن را نیز شامل شود.

لازم به ذکر است که لغت مراقبه به صورت تخصصی تا حد زیادی به سنت ها و مذهب های شرقی اشاره دارد در حالی که مدیتیشن یاد آور نمونه های کلاسیک و مدرن تر مراقبه در دنیای امروز است که به صورت ترکیبی از تمام فنون مراقبه های سنتی درآمده اند و مورد استفاده قرار می گیرند در حالی که در معنای عام لغت مراقبه و مدیتیشن معادل یکدیگر هستند.

مراقبه در ادیان و مذاهب مختلف

مراقبه از زمان‌های قدیم در ادیان مختلف از انواع بسیار مختلفی برخوردار بوده است که انواع آن امروزه و با گذشت زمان تغییر شکل داده و اصول متفاوتی را مورد استفاده قرار داده اند. در ادامه به چند مذهب که پیوند محکم و قوی با مدیتیشن و مراقبه دارند اشاره خواهیم کرد.

هندوئیسم:

اولین نشانه‌های مدیتیشن و مراقبه نخستین بار در متن‌های مذهب هندوی باستان یافت شد. امروزه کلاس‌ها و مکان‌های مختلفی در جهان وجود دارد تا اصول مراقبه را با توجه به سنت هندوئیسم به پیروان آنها آموزش دهد.

یکی از مهم‌ترین و اصلی ترین قانون‌های مورد استفاده در مراقبه هندوئیسم اشاره به پیوند ابدی روح و فرد دارد. در تمرین‌های مربوط به مراقبه در هندوئیسم تلاش بسیاری در راستای افزایش ارتباط فرد با روح خود می‌شود و به همین سبب حالتی معنوی دارد.

در کتاب‌های مربوط به مذهب هندوئیسم مراقبه یکی از آخرین گام‌های رسیدن به حالت تعالی روحی شناخته می شده است. هم چنین مراقبه از بخش‌ها و قسمت‌های مختلفی برخوردار بوده که از جمله این قسمت‌ها می‌توان به نظم اخلاقی، قوانین، وضعیت های بدنی، کنترل نفس، عقب نشینی از حواس، یکی بودن ذهن و.. اشاره کرد.

بودائیسم:

در مذهب بودائیسم نیز مانند مذهب هندوئیسم نوشته‌ها و کتاب‌های برجای مانده اولین نشانه‌های مراقبه را در خود نشان داده اند. این مذهب از فرآیند مراقبه و مدیتیشن به عنوان یکی از راه های اصلی در جهت رسیدن به نیروانا (بهشت متعالی در مذهب بودائیسم) یاد کرده است.

در مذهب بودائیسم انواع بسیار مختلف و متفاوتی از تکنیک‌های مربوط به مراقبه مورد استفاده افراد قرار می‌گیرد که تعدادی از آنها کاربرد بیشتری دارند. در این مذهب نزدیک به پنجاه روش برای توسعه ذهن و چهل روش برای توسعه تمرکز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

به علت تنوع و گستردگی بسیار زیاد مراقبه در مذهب بودائیسم بسیاری از تکنیک‌های مدیتیشن کلاسیک در دنیای امروز از این مذهب سرچشمه گرفته اند.

در مدارس مربوط به مذهب بودائیسم علاوه بر آموزش قواعد و نکات مراقبه باستانی و سنتی، از روش‌های مدرن و کلاسیک نیز جهت آشنایی با علم روز و ویژگی‌های جدید تر مدیتیشن استفاده شده و به یادگیری آنها می‌پردازند.

مزایای مراقبه در دنیای امروز به صورت علمی:

مراقبه در دنیای مدرن امروز به صورت‌های مختلفی در زمینه‌های گوناگونی مورد استفاده قرار می‌گیرد که یکی از این زمینه‌ها دنیای علم روان شناسی است.

تاکنون تحقیقات بسیار گسترده ای بر روی اثرات و مزایای استفاده از مدیتیشن و مراقبه در زندگی روزانه افراد انجام شده است که نتایج بسیار قابل توجهی را نشان داده است.

یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین نتایج مثبت استفاده از مدیتیشن در درمان کاهش بسیار قابل توجه اضطراب و افسردگی در افراد است. استفاده از مدیتیشن تا حد بسیار زیادی آرامش ذهنی را افزایش می‌دهد به همین علت افرادی که از مشکلات عدم توانایی در کنترل خشم نیز برخوردار هستند از این درمان بسیار استفاده می‌کنند.

یکی دیگر از مزایای بسیار قابل توجه مدیتیشن، اثرات آن بر روی بیماری‌های جسمانی است. در سال دو هزار و هفده به صورت علمی و آکادمیک بیانیه ای صادر شد که مراقبه را به عنوان یک درمان مؤثر بر روی بیماری‌های قلبی عروقی معرفی کرد.

هم چنین شواهدی وجود دارد که تاثیرات مثبت مراقبه بر روی بیماری‌های مختلفی چون سندروم روده تحریک پذیر، بی خوابی، اختلال شناختی در سالمندان و اضطراب پس از سانحه را نشان داده است.

کلام پایانی:

مراقبه و مدیتیشن به واسطه مزایای بسیار زیادی که دارند در دنیای امروز بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند. این فعالیت که امروزه به صورت یک تکنیک علمی شناخته می‌شود دارای انواع و بخش‌های بسیار مختلفی است که شناخت انواع آنها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

مراقبه امروزه در تمامی زمینه‌های مختلف مانند علم، ورزش، پزشکی، روان شناختی و… وارد شده و نتایج بسیار مهمی را ارائه کرده است.

مراقبه پیوند قدیمی و محکمی با بعضی از سنت‌های مذهبی دارد که از جمله این مذهب‌ها می‌توان به بودائیسم و هندوئیسم اشاره نمود.